Nga Erjon Dervishi
Kriza që ka prekur Shqipërinë si nga ana ekonomike ashtu edhe nga ana shëndetësore, kërkojnë nevojën për një ndryshim të politikave qeverisëse.
Sipas ekspertit të çështjeve ekonomike dhe sociale pranë CDU-së gjemane, Martin Henze, ekzekutivi Rama ka dështuar në nxjerrjen e Shqipërisë nga kriza.
Në intervistën e dhënë për gazetën “Shekulli”, Z. Henze rendit faktorët dhe arsyet që Shqipëria është përherë e më larg Bashkimit Europian dhe rritjes ekonomike.
Intervista e plotë:
Henze, ju jeni evropian, gjerman dhe një nga ekspertët e paktë të situatës politike dhe ekonomike në Shqipëri ndërkombëtarisht, çfarë e bën një biznesmen të ndershëm për ju?
Ndershmëria, përkushtimi, hapja ndaj botës, afërsia e klientit dhe cilësia e besueshme e produkteve dhe shërbimeve të ofruara. Të gjitha këto janë mishëruar nga kompanitë tona në Gjermani dhe sigurisht nga kompanitë e tyre në Shqipëri, shumica prej tyre të paktën. Cili është ndryshimi më i madh me të cilin ju është dashur të merreni profesionalisht në dhjetë vitet e fundit? Ne kemi provuar dhe zotëruar një mori sfidash në dhjetë vitet e fundit. Ne patëm krizë financiare dhe ekonomike në 2009/2010, pastaj kriza e euros, fluksi i refugjatëve, filloi faza e bërthamës dhe avancoi tranzicionin e energjisë, dhe tani na duhet të merremi me pandeminë e COVID-19. Virusi tashmë na ka bërë të mendojmë. Përveç kësaj, dixhitalizimi po ndryshon jetën dhe punën tonë të përditshme, dhe natyrisht ne duhet të kemi sukses në transformimin në një ekonomi më të qëndrueshme dhe më miqësore me klimën nëse duam të mbetemi konkurrues dhe në ballë në të ardhmen. Si një sipërmarrës dhe politikan ekonomik, kam privilegjin të ndihmoj për ta formësuar këtë. Dhe këtë e bëj me shumë përkushtim.
Cilin sipërmarrës do të merrje me punët e tij në një ishull të shkretë?
Unë jam një person shumë i shoqërueshëm, kështu që ishujt e shkretë nuk janë për mua. Por nëse më pyetni, duhet të jetë patjetër dikush që mund të japë një dorë. Së bashku do të vendoseshim shpejt në ishull.
Çfarë është e gabuar, apo tingëllon si duhet në Shqipëri?
Debati publik në Shqipëri, veçanërisht kur shohim propagandën e qeverisë, kohët e fundit është karakterizuar gjithnjë e më shumë nga mesazhe të thjeshta, shpesh përçarëse që nuk qëndrojnë përpara një pikëpamjeje të diferencuar. Ka vetëm një komb në Shqipëri dhe të gjithë thithin të njëjtin ajër, Rama dhe shokët e tij duket se e kanë harruar atë. Në Shqipëri, megjithatë, secili individ sfidohet, nuk ka të bëjë me të drejtën, por me krijimin e mundësive. Opozita e bashkuar e ka njohur këtë dhe po zbaton edhe këtë qarkullim, urime.
A keni një moto në jetë?
Më pëlqen ta mbaj këtu në atdheun tim. Në një shtet të gjithë duhet të jenë në gjendje të jenë të lumtur sipas llojit të tij. Gjërat e shkëlqyera krijohen gjithmonë në një shkallë të vogël.
Si e vlerësoni zhvillimin demokratik në Shqipëri nën Ramën?
Pretendimi për absolutitetin e organizatës Rama në Shqipëri nuk është i pranueshëm. Për Gjermaninë dhe BE-në, liria, demokracia, barazia, sundimi i ligjit dhe respektimi i të drejtave të njeriut janë të panegociueshme dhe një standard minimal për çdo shoqëri civile, veçanërisht nëse dëshiron të bëhet anëtare e BE. Në këtë aspekt, unë i referohem vetëm Artit. 2 të Traktatit të Lisbonës. Këto standarde minimale janë vendosur në një masë të madhe në mënyrë jofunksionale në Shqipëri nga organizata Rama. Kjo është arsyeja pse aktualisht nuk ka negociata me Shqipërinë.
Paratë si levë për sundimin e ligjit?
Me siguri, mënyra e duhur për Shqipërinë. Nuk ndihmon, siç kemi parë në 8 vitet e fundit, të flasim por edhe të bëjmë mirë. Korrupsioni me paratë e BE-së dhe çmontimi i shtetit ligjor në Shqipëri janë të lidhura ngushtë. Prandaj është logjike që angazhimi evropian për të mbrojtur shtetin e së drejtës dhe demokracinë fillon aty ku dëmton më shumë politikanët e korruptuar: me paratë. Nga 1 janari 2021, Bashkimi Evropian do të ketë një instrument për të kushtëzuar pagesën e fondeve të BE me pajtimin me parimet e shtetit të së drejtës. Kjo refuzon administratën Rama, edhe me këtë mekanizëm vendoset fundi i saj, koha e saj ka mbaruar.
Pasurimi i tyre dhe sigurimi i pushtetit, është ajo për të cilën ju kritikoni Ramën, Veliaj?
Po, Shqipëria është një shembull kryesor i trishtuar këtu: anëtarët e partisë në pushtet PS ishin të përfshirë në manipulimin masiv të zgjedhjeve parlamentare 2017, në zgjedhjet e paligjshme lokale 2019, kjo është mënyra e vetme që ata erdhën në pushtet. Shqipëria ka de facto një qeveri të paligjshme. Duke harxhuar pa kujdes paratë e taksapaguesve të BE dhe vendit, ekzekutivi shqiptar është më i korruptuari në Evropë. Shtypi i lirë dhe anëtarët e opozitës ngacmohen. Mediat po blihen ose po ndëshkohen financiarisht. Unë mendoj vetëm për ligjet aventureske të shtypit të 2019/2020, Komisioni i Venecias kishte ndërhyrë me të drejtë në këtë çështje. Dhe në të njëjtën kohë, rrethi personal i Ramës po bëhet i pasur në mënyrë të paimagjinueshme. Opozita e Bashkuar ka dokumentuar sistemin e përpunuar që përdor Rama për të rrëmbyer sistematikisht fondet e BE-së. Procedurat e prokurimit publik manipulohen në mënyrë që në fund vetëm kompanitë nga rrethimi i Ramës të fitojnë tenderin PPP. Hetimet nga prokurorët publikë lokalë dhe agjencia e BE-së kundër mashtrimit OLAF, megjithatë, vetëm rrallë kanë çuar në akuza ose ndëshkime, nëse ka fare. Por, ne kemi një pasqyrë relativisht të mirë të pasurive të administratës, ne e dimë se ku i kanë ata llogaritë e tyre të zeza, ne i njohim strukturat e Bitcoin, ata nuk duhet të ndihen më të sigurt. Ndonjëherë janë projekte të mbiçmuara të rinovimit, ndonjëherë janë pllaka të prishura të trotuarit, ndonjëherë është mungesa e kullimit të rrugës, ndonjëherë është një tualet jo funksional, ndonjëherë është një ministër, kryetar i partisë në pushtet që pranon se e gjitha ka të bëjë me menaxhimin e sa më shumë parave në xhepat e tyre. Pothuajse kudo, duhet të përjetohet që fondet publike të ekzekutivit të mbizotëruara nga qeveria Rama plaçkiten dhe kontribuojnë në pasurimin e organizatës së vogël Rama. Një pjesë e madhe e fondeve të BE janë keqpërdorur në dy mënyra: ato sigurojnë fuqinë politike të organizatës Rama dhe ato shërbejnë për vetë-pasurimin e atyre që kanë siguruar qasje politike në to. Në strukturën e saj, fluksi i parave nga Brukseli në Shqipëri i ngjan të ardhurave të gjeneruara nga Emiratet nga shitja e naftës: të ardhura të jashtme që janë në dispozicion vetëm për një rreth ekskluziv dhe për përdorimin e të cilave nuk ka asnjë përgjegjësi. Arroganca dhe egoizmi i organizatës Rama shkatërron besimin në politikë dhe shkatërron besimin në Bashkimin Evropian, shkatërron të gjithë sistemin ekonomik në Shqipëri dhe kështu të ardhmen e kombit. Mërzit njerëzit në Shqipëri. Dhe kjo dërgon një sinjal fatal: nëse dëshiron të jesh i suksesshëm, duhet të marrësh pjesë në këtë sistem – ose vdes ose emigron. Ky do të jetë fundi i tij. Prandaj, rregulloret e reja janë elementare, gjë që shpjegon edhe largimin e Ramës nga BE. Ai e di se nuk do të marrë më para për autokracinë e tij dhe, çfarë ndodh, ai tani udhëton rregullisht në Ankara ose Beograd. Kjo është sa e thjeshtë është bota e Ramës dhe kaq e thjeshtë populli shqiptar me siguri do ta votojë këtë organizatë në 25 prill 2021, sepse mbi 90% e shqiptarëve janë të zgjuar dhe të mençur, ata duan mbrojtje dhe një të ardhme për familjet e tyre dhe ata e dinë se munden vetëm zbulojnë se në BE dhe ata gjithashtu e dinë se kjo nuk do të funksionojë me Ramën.
Pra, Shqipëria është në krizë? Pra, mënyra se si shtetet po veprojnë në krizën Covid shpjegohet gjithashtu nga historia?
Sigurisht që ekziston një rrugë, ne e quajmë atë: modele të vendosura. Ata janë të rrënjosura thellë në një vend, dhe tani fatkeqësisht dominuan veprimet në Shqipëri përsëri. Përmes revolucionit në 1992 dhe integrimit pasues masiv të Shqipërisë në institucionin perëndimor, deri në pikën që për shkak të politikave qeveritare deri në 2013, BE kishte ofruar të fillonte bisedimet e anëtarësimit në 2014, kjo varësi e rrugës u ndërpre. Kombi shqiptar kishte arritur gjëra të mëdha, qeveritë e asaj kohe kishin ndërprerë varësinë nga rruga e shoqërisë së tyre dhe ishin në një hap më tej civilizues. Ky zhvillim është shumë mbresëlënës për ne evropianët, vetë shqiptarët e kanë arritur këtë dhe mund të jenë shumë krenarë për të. Pas vitit 2013, Shqipëria i është rikthyer varësisë së saj të vjetër para 1992 përmes angazhimit të organizatës Rama dhe kështu është larguar nga integrimi perëndimor. Kjo është arsyeja e vetme për dështimin e administratës shqiptare Rama në çështjet e BE dhe gjithashtu në luftën kundër pandemisë, ata janë larguar nga BE që nga viti 2013, megjithëse bisedimet u zhvilluan dhe organizata Rama ishte e lumtur të merrte paratë e BE-së, të cilat, megjithatë, në pjesën më të madhe nuk janë marrë nga popullata. Por gjëja e rëndësishme është të shikojmë rezultatet e kësaj politike, jo dokumentet ose fjalimet dhe mundësitë e fotografive. Shqipëria nuk është më një shtet kushtetues, korrupsioni dhe krimi janë rritur ndjeshëm, përfshirë pastrimin e parave. Dhe tani kriza e Koronës. Kjo çoi në një paaftësi të shtetit dhe ekonomisë shqiptare për të vepruar.
A ka diçka historikisht të krahasueshme me krizën e Koronës?
Ndoshta vala e madhe e murtajës në mes të shekullit të 14-të. Në atë kohë, murtaja erdhi në Evropë nga Kina ose Azia Qendrore përmes Rrugës së Mëndafshit dhe solli jetën publike në Ballkan në një ngërç të ngjashëm me Koronën sot. Sidoqoftë, kjo nuk ishte për shkak se u urdhëruan orët e ndalimit ose tanket u sollën në Durrës, por sepse njerëzit ndaluan të dilnin në rrugë nga frika e pamasë e infektimit. Ka raporte nga shekulli i 14-të që ata që vdisnin ishin shtrirë në rrugë në Shqipëri dhe askush nuk mund të gjendej për t’i marrë me vete. Në Shqipëri sot është pak më ndryshe, por shikoni klinikat rajonale, grumbullimin e kufomave, dështimin e qeverisë së paaftë Rama, angazhimin e Ramës, me vaksina ndoshta të vjedhura, për të qenë i pari në Shqipëri që vaksinon, ne po i afrohen shumë situatës në Mesjetë në Shqipëri, por 600 vjet më vonë. Jeta duket se është një rreth.
Katastrofa filloi në vitin 1348 në qytetet portuale të Evropës Jugore, në Venecia, Genova, Marseille …
… dhe u përhap nga atje në të gjithë Evropën. Në pak më shumë se një dekadë, rreth një e treta e popullsisë vdiq nga ajo. Njohuritë mjekësore ishin shumë larg nga e sotmja, por njerëzit kishin një impenjim të hershëm që distanca dhe karantina mund të ndihmonin.
Shtetet në kuptimin modern nuk ekzistonin akoma. Çfarë roli luajtën autoritetet në luftimin e murtajës?
Administratave mesjetare u mungonin strukturat për masa mbrojtëse. Edhe një komunitet relativisht i mirëorganizuar si Republika e Firences – një metropol me më shumë se 100,000 banorë – ishte në gjendje të ndërhynte vetëm në një masë të kufizuar.
Pra, varet nga individi nëse ai mund të mbrojë veten apo jo?
Sigurisht, të pasurit kishin një avantazh. Ata që mundën, u zhvendosën në shtëpinë e fshatit. Kjo është pikërisht si lindi novela e famshme e Boccaccio: Në “Decamerone” ai përshkruan tërheqjen nga qyteti dhe ofron ide kundër mërzisë duke i treguar histori njëri-tjetrit. Në Shqipëri sot është e ngjashme, shteti ka humbur pothuajse plotësisht kontrollin e pandemisë, të gjithë duhet të mbrojnë veten, jo një zhvillim i mirë. Edhe pse tani jemi në shekullin 21 dhe jo në shekullin 14.
Murtaja mbeti një kërcënim i përhershëm për Evropën. Si reaguan shtetet që u shfaqën pas Luftës Tridhjetëvjeçare në shekullin e 17-të?
Ato rregullonin gjithnjë e më shumë jetën e përditshme të njerëzve, jo më pak për të parandaluar katastrofat. U krijuan të ashtuquajturat rregullore të policisë, për shembull për të dëbuar të sëmurët në rast të një epidemie ose për të hedhur mbeturinat. Filozofi anglez Thomas Hobbes krijoi formulën: “Pro protectione ob- oedientia” – qytetarët duhet t’i binden mbrojtjes së ofruar nga shteti.
Qytetarët mund të presin gjithashtu këtë mbrojtje nga epidemitë, jo vetëm nga armiqtë e jashtëm?
Po, ky ishte një efekt pozitiv për autoritetet, sepse frika nga sëmundja justifikonte masat për të zbatuar rendin dhe disiplinën në një mënyrë shumë të veçantë. Shtetet moderne u rritën dhe u vendosën përmes sfidave të tilla – sundimtarët mund të legjitimojnë veten duke qenë të suksesshëm.
A zbatohet ende sot ky parim?
Sigurisht që ndodh edhe sot. Në kohë normale, shteti nuk pritet të mbrojë në mënyrë eksplicite; në kohë të jashtëzakonshme, ajo duhet të provojë vetveten. Në një farë mënyre, është ora e ekzekutivit. Por në Shqipëri shohim shumë mirë, në kontrast me kohën 600 vjet më parë, ekzekutivi flet vetëm dhe në thelb parandalon çdo kontroll pandemik, përmes dështimit në testim, në maska të detyrueshme dhe kujdes mjekësor të decentralizuar, asgjë nuk funksionon në Shqipëri. As me vaksinimin organizata Rama nuk ka arritur sukses. Ka mungesë të vaksinave. Dhe struktura e vaksinimit mungon, nëse 2 milion doza vaksinash do të dorëzoheshin sot, Shqipërisë do t’i duheshin javë, muaj për të vaksinuar këtë substancë, ndërkohë ajo nuk duhet të ishte më e përdorshme. Si rezultat, aktualisht nuk ka infrastrukturë të besueshme vaksinimi në Shqipëri, d.m.th. nuk ka personel të mjaftueshëm për anamnezë, nuk ka infrastrukturë të decentralizuar.
Sot në Evropë kemi demokraci. Të drejtat e lirisë janë të përfshira në kushtetutë. Disa prej tyre, të tilla si liria e mbledhjes ose liria për të udhëtuar, tani po kufizohen në favor të së mirës së përbashkët. Si mund të peshohen të dy vlerat me njëra-tjetrën?
Në këtë situatë, dikush mund të argumentojë me formulën e Kantit që liria që pretendoj për veten time nuk duhet të kufizojë ose të kërcënojë lirinë e tjetrit. Nëse kufizimet që po përjetojmë aktualisht në Evropë ndihmojnë për të siguruar jetën e të tjerëve, atëherë unë mendoj se ato janë të justifikuara. Ajo që do të jetë vendimtare është sa proporcionale janë rregulloret, a ka një gjykatë kushtetuese që mund të rishikojë këto kufizime, a organizoi shteti paralelisht një luftë të optimizuar pandemike dhe sa do të zgjasë kjo situatë: A është e kufizuar në kohë gjendja e jashtëzakonshme? Apo do të bëhet një pikë pushimi për një ndryshim thelbësor në rendin socio-politik?
A e shihni këtë rrezik për Shqipërinë?
Për Evropën Perëndimore, nuk do të shqetësohesha për momentin. Por në Shqipëri, pandemia është një arsye e mirë për të zgjeruar më tej sistemin e kontrollit tashmë mbizotërues me profile të mbikëqyrjes dhe lëvizjes së telefonit celular dhe për të neutralizuar opozitën. Nëse e mposhtni sëmundjen në këtë mënyrë, mund të justifikoni shumë gjëra. Ne mund ta shohim këtë tani në fushatën zgjedhore. Partia qeverisëse nuk ka asnjë koncept, asnjë strategji për zhvillimin e ardhshëm të Shqipërisë, për mbrojtjen e popullit shqiptar, strategji për zhvillimin e ardhshëm të Shqipërisë, për mbrojtjen e kombit shqiptar. E vetmja gjë që ata mund të bëjnë është të organizojnë propagandë dhe t’u tregojnë shqiptarëve histori për Mbretërinë e Qiellit në Tokë në Shqipëri, kjo është gjithçka që njerëzit e Ramës mund të bëjnë. Vështirë se dikush në Evropë dëshiron të flasë më Ramën, personi dhe shokët e tij janë të dyshimtë për ne dhe për mendimin tonë ata nuk përfaqësojnë as kombin shqiptar. Prandaj, kjo organizatë Rama me sa duket po përpiqet të prishë fushatën zgjedhore duke iu referuar pandemisë; administrata ndoshta mendon se mund të eleminojë edhe opozitën në fushatën zgjedhore me justifikime të tilla dhe dëshiron t’i bindë qytetarët vetëm përmes angazhimit të saj ekzekutiv. Në fund të fundit, sidoqoftë, Rama dhe shokët e tij do të dështojnë, koha e tyre ka mbaruar.
A mund të ndihmojë në situatën aktuale njohuria se si u trajtuan epidemitë në histori?
Edhe në kohërat e hershme, sëmundjet ngjitëse përhapeshin përmes rrugëve tregtare, por shpesh shkonin krah për krah me luftërat. Nëse popullata dobësohej nga lufta dhe uria, patogjenët e kishin të lehtë. Përhapja e gripit spanjoll në 1918 u favorizua gjithashtu nga Lufta e Parë Botërore. Kishte lëvizje të mëdha trupash, pak higjienë në front, radhë të gjata në pikat e shpërndarjes së ushqimit. Dhe në Luftën Tridhjetë Vjeçare, më shumë njerëz vdiqën nga uria ose sëmundja sesa nga lufta. Pandemia e sotme është e ndryshme: na kërcënon në kohë paqeje. Dhe kjo është jashtëzakonisht e frikshme. Në të kaluarën, rreziku i infeksionit u ul me mbarimin e luftës. Sot, patogjenët priren të përfitojnë nga paqja: sa më paqësisht të jetojmë së bashku, aq më shumë turistë udhëtojnë nëpër botë, aq më të gjata janë zinxhirët e furnizimit në ekonomi. Një vështrim në histori ka pak ndihmë me një pyetje qendrore: Si mund ta minimizojmë cenueshmërinë e shkaktuar nga globalizimi pa kufizuar liritë ekonomike dhe personale në planin afatgjatë?
A mund të parashikoni pasojat e krizës për Evropën?
Për momentin jam shumë pozitiv. Qeveritë në Uashington, Bruksel dhe Berlin kanë bërë një punë shumë të mirë. Ata kanë zhvilluar dhe zbatuar programe të fuqishme stimuluese ekonomike që do të kenë një ndikim masiv në ekonominë botërore në 10 vitet e ardhshme. Sidoqoftë, Shqipërisë aktualisht i mungon një përgjigje pandemike serioze, profesionale, ekonomike. Opozita e bashkuar ka zhvilluar module të mira dhe të fuqishme programi me ne që do të ndihmojnë. Demokracitë tona në Evropë dhe SHBA ndoshta do ta përballojnë mirë krizën, por përvojat e reja do të ndryshojnë thelbësisht pritjet tona për të ardhmen. Ne nuk e dimë akoma se sa do të shembet ekonomia – por ndoshta do të ketë një zhvillim shumë masiv, pozitiv në 10 vitet e ardhshme, ne në ekonomi tashmë flasim për vitet e 20-ta të arta, tregjet e aksioneve tashmë na tregojnë do te shkoje. Dixhitalizimi dhe mbrojtja e mjedisit gjithashtu do të ndërmarrin hapa të rëndësishëm. Nëse ka një ndryshim të qeverisë në 25 prill 2021, unë mendoj se ka shumë të ngjarë që Shqipëria, me ndihmën e miqve të saj Evropianë, të jetë një anëtare e plotë e BE-së në 2025. Në përgjithësi, unë mendoj se ka të ngjarë që më vonë të flasim për një kthesë epokale në të gjithë botën në 2020/2021, edhe për sa i përket Shqipërisë. Orët e vështira dhe të zeza që po përjetojmë aktualisht do të harrohen.
Brexit do të vendoset, Donald Trump është jashtë zyrës dhe, idealisht, ne do të jemi në gjendje të lëmë Koronë prapa në një moment. Cilat çështje do të dalin në pah pas Koronës?
Dekarbonizimi do të dalë përsëri në pah. Qëllimet janë përcaktuar tashmë dhe na kanë mbetur më pak se 30 vjet. Kjo është një detyrë e madhe për ne, por për shkak të zgjedhjes së Biden, ai mund të bëhet një projekt i përbashkët i qëndrueshmërisë së Evropës dhe SHBA. Një bashkëpunim i tillë do të kishte gjithashtu një domethënie të madhe ekonomike. Për më tepër, megjithë vaksinimet, në të ardhmen do të ketë ende vdekje nga korona, ashtu siç ka ende vdekje nga gripi. Shtrohet pyetja se si e trajtojmë ne si shoqëri. Sipas mendimit tim, kjo është gjithashtu dobësia më e madhe e debatit politik: ai dëshiron të sugjerojë që çdo vdekje për shkak të koronës është e parandalueshme. Por kjo nuk është realiste. Dhe duhet të ketë një diskurs shoqëror në lidhje me këtë.
Çfarë do të thotë kjo në terma konkretë?
Në terma ekonomikë, opozita e bashkuar po mbështetet, ndër të tjera, në uljen e taksave, d.m.th. një taksë të sheshtë. Qasja e duhur, taksat janë vetëm një instrument rregullator dhe jo një mjet për të organizuar të ardhurat. Prandaj, ne vendosim vetëm taksa për të parandaluar që diçka të ndodhë. Administrata Rama taksonte punën në Shqipëri për 8 vjet, si rezultat kishte gjithnjë e më shumë të papunë dhe falimentime, kështu që njerëzit emigruan për arsye ekonomike. Ky është fatal dhe prandaj ky zhvillim do të eliminohet nga 26 prilli. Puna vështirë se duhet të tatohet më. Diçka tjetër është, për shembull, kur flasim për dekarbonizim, një taksë e fuqishme e Co2, kjo duhet të mendohet edhe në Shqipëri.
Ju mbroni idenë që të jetoni me virusin në vend që të ndiqni një strategji pa kovid. Pse e kanë shumë të vështirë të përballen me skenarin që përshkruani?
Është politikisht jo tërheqëse! Unë nuk jam virolog, por ajo që u kam parë shumë bisedave është realizimi: në një botë të hapur me kufij të hapur është joreale të besosh se mund ta zerosh plotësisht këtë virus. Kjo është ajo që ne shohim me virusin e gripit, i cili pavarësisht vaksinave dhe imunitetit të tufave është akoma i pranishëm dhe shkakton mijëra vdekje çdo vit. Prandaj mendoj se ka shumë për të sugjeruar që ne nuk do të jemi në gjendje të bëjmë të njëjtën gjë me koronavirusin. Pra, ne duhet të përpiqemi të kontrollojmë atë që po ndodh dhe të mësojmë të merremi me të. Ne gjermanët kemi zhvilluar vaksinën mARN. Nga maji 2021, do të ketë vaksinë të mjaftueshme për të furnizuar Shqipërinë plotësisht në verë, prandaj mos u frikësoni. Vaksina mARN aktualisht është duke u zhvilluar më tej në mënyrë që një vaksinë përforcuese të mund të administrohet në dimrin 2021/2022. Përveç Biontech, kompania gjermane Curevac gjithashtu ka zhvilluar një vaksinë mARN. Curevac është zhvilluesi themelor i vaksinës mARN. Kompania bioteknike me bazë në Tübingen Curevac dëshiron të prodhojë vaksina mARN me njësi të vogla dhe të lëvizshme të prodhimit duke filluar këtë verë. Pas një prototipi, dy pajisje të zhvilluara më tej janë duke u instaluar në një dhomë të pastër në Tübingen, sipas një zëdhënësi. Qëllimi është që të prodhohet vaksina mARN direkt në vend. Me një printer, prodhimi i molekulës lajmëtare mARN nuk është më i kufizuar në prodhimin në shkallë të gjerë dhe prandaj mund të reagohet shpejt ndaj shpërthimeve të sëmundjes. Vaksinat e ARN mund të prodhohen drejtpërdrejt aty ku nevojiten – dhe në të gjithë botën. Për ta bërë këtë, informacioni gjenetik i një virusi futet në printer, si në një punë shtypi, i cili më pas prodhon automatikisht vaksinën e duhur. Sipas kompanisë, disa modele strategjike për shpërndarjen në të gjithë botën janë duke u eksploruar. Curevac nuk do të komentonte mbi çmimin e një pajisjeje të tillë. Në çdo rast, do të jetë më e lirë se sa pajisjet e prodhimit të instaluar përgjithmonë dhe mund të supozojmë se pajisje të tilla mobile do të prodhohen në Gjermani deri në fund të vitit, atëherë ne do të jemi në gjendje të reagojmë shumë shpejt ndaj shpërthimeve më të ndryshme të viruseve në të gjithë botën dhe gjithashtu nuk do të duhet të faktorizoj në asnjë rrugë transporti, kështu që, të jenë mirëpritur në të ardhmen. Një pikë tjetër, më lejoni ta them këtë në fund të intervistës, është se ne nuk kemi asnjë lidhje për të vdekur në shoqëritë tona. Ne duam të menaxhojmë gjithçka, por vdekja mund të menaxhohet vetëm në një masë të kufizuar. Sidoqoftë, është një pjesë e jetës.
